Należy wiedzieć, że zachowek, czyli określona kwota pieniędzy, to niejako rekompensata dla bliskich krewnych zmarłego, których nie uwzględnił on w spadku, spisując ostatnią wolę.
Komu i kiedy przysługuje zachowek?
Zachowek należy się małżonkowi zmarłego i jego dzieciom (ewentualnie wnukom), a jeśli zmarły nie miał dzieci, wtedy też jego rodzicom, jeśli byliby powołani do spadku z ustawy (art. 991 par. 1 kodeksu cywilnego). Osobom spoza tego krętu zachowek nie przysługuje (na przykład rodzeństwu zmarłego). Zachowek stanowi: 1/2 udziału spadkowego, jaki dziedziczyłaby bliska osoba ustawowo, gdyby nie było testamentu lub 2/3 udziału spadkowego, jeśli do zachowku uprawnione jest małoletnie dziecko albo osoba trwale niezdolna do pracy. Oto przykłady:
1). Wdowiec do całości spadku (75 tysięcy złotych) powołał córkę, a nie uwzględnił syna. Syn może żądać od siostry zachowku 18 750 tysięcy złotych (to 1/2 z 37 500 tysięcy złotych, które by otrzymał, gdyby nie było testamentu).
2). Babcia sporządziła testament na rzecz swojej jedynej wnuczki (po zmarłej córce). Wartość spadku (mieszkanie) wynosiła 300 tysięcy złotych. Pominęła w testamencie syna, który był trwale niezdolny do pracy. Syn kobiety, w wujek spadkobierczyni, może żądać od niej 100 tysięcy złotych (bo gdyby nie było testamentu, oboje odziedziczyliby po 150 tysięcy złotych, a w tej sytuacji jemu przysługuje 2/3 ze 150 tysięcy złotych).
Trzeba wiedzieć, że jeżeli spadkobierca ustawowy, który został pominięty w testamencie, otrzymał od spadkodawcy za jego życia darowiznę (na przykład działkę, mieszkanie), zostanie ona zaliczona na poczet należnego mu zachowku.
W jaki sposób ubiegać się o zachowek?
Osoba, która domaga się zachowku, składa pozew do sądu rejonowego (jeśli żąda do 75 tysięcy złotych) lub okręgowego, kiedy zachowek ma być wyższy niż 75 tysięcy złotych (art. 17 pkt. 4 k.p.c.). Powinien to być sąd właściwy dla ostatniego miejsca pobytu zmarłego. Należy wnieść opłatę: 5 procent żądanej kwoty (jeśli domagamy się na przykład 50 tysięcy zachowku, opłata wyniesie 2,5 tysiąca złotych). Jednak można prosić sąd o zwolnienie z kosztów (częściowe lub całkowite).
Należy też wiedzieć o tym, że uprawniony do zachowku ma 5 lat na złożenie pozwu. Termin ten liczy się od dnia ogłoszenia testamentu (z reguły następuje to w trakcie sprawy o nabycie spadku lub poświadczenia dziedziczenia u notariusza). Jeśli nie ma testamentu, to 5-letni termin na żądanie zachowku liczy się od daty śmierci spadkodawcy (może dotyczyć sytuacji, gdy zmarły za życia na przykład przekazał jednemu spadkobiercy w darowiźnie majątek, nie obdarowując pozostałych spadkobierców).
Dodatkowa uwaga – należy wiedzieć, że spadkobierca będzie pozbawiony zachowku wówczas, kiedy zostanie wydziedziczony w testamencie. Wydziedziczyć można spadkobierców ustawowych: dzieci, małżonka, ewentualnie rodziców. By było to możliwe, muszą być mocne powody wydziedziczenia. Przykład: matka wydziedzicza syna, który nie interesuje się jej losem, postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, jest alkoholikiem, trwoni pieniądze itp. Ale jeśli wydziedziczony syn ma dzieci, zyskają one prawo do zachowku.
W niektórych sytuacjach jest uzasadnienie osiągniętego zachowku, w innych niestety nie. miałam w rodzinie przypadek, córka nie interesowała się w ogóle ojcem i matką, po czym ojciec zmarł, a jej należała się po nim część spadku.